Trong suốt cuộc đời, chúng ta trải qua nhiều trường hợp đau buồn. Đau buồn có thể do hoàn cảnh sống, mối quan hệ, sức khỏe, vấn đề tài chính. Năm 1969, Elisabeth Kübler-Ross - một bác sĩ tâm tâm thần học người Thụy Sĩ mô tả 5 giai đoạn phổ biến của đau buồn (thường được gọi là DABDA) trong quyển “On Death and Dying”. Bà đã khảo sát và nói chuyện với hàng trăm bệnh nhân trước khi xây dựng mô hình này. Theo đó, mô hình này thể hiện nội tâm giàu cảm xúc của mỗi cá nhân khi đương đầu với những giai đoạn mang tính chuyển đổi.
Thay đổi là điều không thể tránh khỏi
Thay đổi là một phần tất yếu và là chân lý của cuộc sống, và không có gì có thể chạy trốn khỏi nó. Thay đổi về tuổi tác, tình yêu, ngoại hình… Nếu sự thay đổi được lên kế hoạch và xây dựng tốt, nó có thể tạo ra kết quả tích cực nhưng ngay cả khi có kế hoạch, sự thay đổi cũng khó được kết hợp, chấp nhận và đánh giá cao.
Hãy tượng tượng một ngày đẹp trời chúng ta nhận được lời mời hẹn phỏng vấn cho một vị trí hấp dẫn. Sau khi chuẩn bị mọi thứ đâu ra đấy, chúng ta ăn mặc chỉnh tề và rời nhà.
Ngồi trên taxi chạy tới xa lộ thì bỗng nhiên xe chết máy. Anh lái xe nhanh nhảu nói chỉ cần đợi vài phút kiểm tra là xe sẽ lại chạy ngon lành. Lúc này chúng ta bắt đầu lo sẽ muộn giờ nhưng vẫn cố không tỏ ra hốt hoảng.
Sau 20 phút xe vẫn chưa thể khởi động lại. Chúng ta bắt đầu sốt ruột và thấy khó chịu. Rồi chúng ta cầu mong chiếc xe có thể hoạt động lại bình thường nếu không chúng ta muộn giờ phỏng vấn và sẽ lỡ cơ hội việc làm.
Thêm 15 phút nữa xe vẫn không thể nổ máy. Bây giờ chúng ta trở nên cáu gắt và lớn tiếng. Chúng ta bấm điện thoại liên tục gọi các hãng taxi nhưng không có hãng nào có xe xung quanh khu vực này. Chúng ta bắt đầu chán nản và thất vọng.
Thật bất ngờ, có một chiếc xe buýt chạy ngang qua. Chúng ta mừng rỡ chạy ra vẫy xe và xin đi nhờ một đoạn. Lúc này, dù mồ hôi ướt đầm, áo quần xộc xệch và xe buýt có bốc mùi thì chúng ta vẫn chấp nhận đi cho kịp giờ.
Trên đây là những diễn biến tâm lý phổ biến của con người khi nhận được tin xấu hay tin đau buồn/mất mát. Diễn biến tâm lý gồm 5 giai đoạn này là “5 Stages of Grief” hay còn gọi là “Mô hình Kübler-Ross”.
5 giai đoạn tâm lý trong “Mô hình Kübler-Ross” gồm:
Giai đoạn 1: Phủ nhận – Phản ứng đầu tiên là phủ nhận. Trong giai đoạn này, con người tin rằng chẩn đoán của bác sĩ là sai và bấu víu vào một thực tế mà họ cho là đúng.
Giai đoạn 2: Tức giận – Khi cá nhân nhận ra rằng không thể phủ nhận thực tế, họ trở nên nản lòng, đặc biệt là đối với những người gần gũi xung quanh. Một số phản hồi tâm lý của một người trải qua giai đoạn này là: “Tại sao lại là tôi? Không công bằng chút nào cả!”, “Tại sao tôi lại bị vấn đề này?”, “Tại sao chuyện này lại xảy ra?”…
Giai đoạn 3: Thương lượng – Giai đoạn thứ ba liên quan đến những hy vọng rằng cá nhân có thể tránh được chuyện đau buồn hoặc những suy nghĩ của người nhà bệnh nhân mong là có thể kéo dài hoặc trì hoãn cái chết cho người bệnh. Thông thường, họ tìm mọi cách thương lượng để kéo dài cuộc sống. Ví dụ: “Tôi muốn cho bất cứ điều gì để có anh ta trở lại.” hoặc “Nếu anh ấy trở lại cuộc sống, tôi hứa sẽ trở thành một người tốt hơn!”
Giai đoạn 4: Trầm cảm – “Tôi rất buồn, tôi chẳng cần ai thương hại cả!”, “Tôi sắp chết, vậy quan tâm đến những vấn đề đó làm gì?”… Trong giai đoạn thứ tư, các cá nhân thất vọng khi thừa nhận cái chết của họ. Trong thời gian này, cá nhân có thể im lặng, từ chối khách và dành phần lớn thời gian để suy nghĩ và buồn rầu.
Giai đoạn 5: Chấp nhận – Người bệnh bắt đầu chấp nhận số phận sẽ đến của mình. “Rồi mọi việc cũng sẽ đến thôi!”, “Tôi không thể chống lại được nó, tốt nhất là nên chuẩn bị đón nhận nó.”