(ThanhtraVietNam) - Đây là một vấn đề kinh tế - xã hội đã được bàn thảo nhiều và vẫn còn đang được đóng góp thêm rất nhiều ý kiến. Bởi ngày nay, việc tư nhân dần tham gia vào một số dịch vụ công là điều thiết yếu.
Thực tế, hiện nay, dễ dàng bắt gặp các cơ sở kinh tế tư nhân tham gia lát hè đường phố, xây dựng một phần các công trình công cộng, hay bắt gặp các biển hiệu tư nhân làm các việc dịch vụ công về hành chính, pháp luật như công chứng, văn phòng luật sư. Khi ốm đau người ta có thể đến các bệnh viện công, song cũng có thể đến các bệnh viện tư, phòng khám tư và gần đây một số bệnh viện tư đã được hợp lý hóa việc chi bảo hiểm xã hội của người bệnh khám chữa có thẻ bảo hiểm y tế, cũng đang xã hội hóa nhiều dịch vụ vệ sinh môi trường. Việc cho tư nhân tham gia làm dịch vụ công vừa giúp nhanh chóng, đỡ cực nhọc, tốn thời gian cho người dân khi phải có các việc liên quan đến dịch vụ công, đồng thời cũng chống độc quyền, sách nhiễu, gây khó, vòi tiền dễ xảy ra ở các cơ sở nhà nước làm dịch vụ công.
Theo các chuyên gia, có nhiều dịch vụ công mà doanh nghiệp tư nhân có thể tham gia, như dịch vụ chứng nhận sự phù hợp, công chứng, thẩm định giá, kiểm toán độc lập, đầu tư hạ tầng giao thông đường bộ, sân bay, bến cảng, cung cấp điện, thu dọn rác thải, làm vệ sinh môi trường, trồng và chăm sóc cây xanh, y tế, giáo dục. Về xây dựng cơ sở hạ tầng, trước đây nhà nước đảm nhiệm toàn bộ, nhưng trong những năm vừa qua nhiều nhà đầu tư tư nhân đã tham gia vào các dự án BOT giao thông, góp phần cải thiện hạ tầng, nâng cao chất lượng và có thêm nhiều tuyến đường cao tốc hơn, nhất là trước bối cảnh ngân sách nhà nước cấp cho giao thông còn hạn hẹp, trần nợ công tăng cao, các nguồn vốn nay ưu đãi nước ngoài đã hết. Có thể thấy, việc khu vực tư nhân tham gia vào cung cấp dịch vụ công, không chỉ góp phần gia tăng nguồn vốn đầu tư, mà còn tạo động lực cạnh tranh, các doanh nghiệp công, tư làm dịch vụ công đều phải nỗ lực để đưa ra chất lượng tốt với giá thành phải chăng.
Ảnh minh họa
Ở hoạt động tư pháp, những tưởng chỉ cơ quan công quyền mới có thể làm, thì gần đây các hoạt động công chứng, thừa phát lại, giám định xã hội hóa bắt đầu có sự tham gia của tư nhân, kết quả đem lại khá tốt, đã giúp nâng cao chất lượng của các dịch vụ tư pháp, thuận tiện sự cung ứng, mở rộng cơ hội tiếp cận của người dân. Chẳng hạn các văn phòng công chứng tư được thành lập đã giảm tải cho các phòng công chứng nhà nước, tạo sự cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy đổi mới việc hành nghề cho chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả hơn. Người dân cũng có nhiều sự lựa chọn cho các dịch vụ công về tư pháp, nhất là việc chứng nhận các hợp đồng giao dịch. Rất mới song cũng thấy hiệu quả ngay là hoạt động thừa phát lại, một chế định vừa được cho tư nhân tham gia. Tính đến tháng 11/2018, nước ta có 31/63 tỉnh thành được phê duyệt đề án thực hiện chế định thừa phát lại, với 69 văn phòng thừa phát lại và có 524 thừa phát lại đang hành nghề, đã khẳng định được vai trò của mình trên 4 phương diện hoạt động là tống đạt giấy tờ, lập vi bằng, xác định điều kiện thi hành án và trực tiếp tổ chức thi hành án.
Khi có thêm sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân, các dịch vụ công đã giảm bớt được nhiều việc vận hành không minh bạch do vừa đá bóng vừa thổi còi, Nhà nước vừa làm chính sách vừa tổ chức thực thi chính sách, vừa cấp giấy phép, vừa thẩm định năng lực, khiến nhiều quy định của luật bị biến dạng khi thực hiện, nhiều dịch vụ có tính cách đăng ký, thông báo, nhưng thực tế biến thành xin - cho.
Cái hay của xã hội hóa dịch vụ công thì đã rõ, song cũng theo ý kiến của nhiều chuyên gia kinh tế - xã hội, bước đầu thực hiện việc này cũng đã bộc lộ một số điều phải xem xét, cân nhắc, thậm chí là lo lắng. Trước hết, việc lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ dễ dẫn đến lựa chọn không đúng trước ý đồ tham nhũng, cơ sở tư nhân cũng có thể độc quyền, hoặc đặt ra chi phí quá cao, thiên về lợi nhuận cá nhân hơn là phục vụ chung. Bởi có một thực tế là các doanh nghiệp tham gia dịch vụ công phần lớn là nhỏ và vừa, thiếu kiến thức, thiếu trải nghiệm, nên rất khó đảm nhiệm được những dịch vụ công họ đã đảm nhận. Nhiều ý kiến cho rằng xã hội hóa dịch vụ công không có nghĩa là trao toàn bộ cho khu vực bên ngoài, mà nhà nước phải tạo ra luật chơi, giám sát việc thực hiện, tránh tình trạng chuyển từ độc quyền nhà nước sang độc quyền tư nhân, không để biến thành doanh nghiệp sân sau của một doanh nghiệp nhà nước nào đó. Do thế, để thành công khi chuyển giao dịch vụ công cho tư nhân cần lựa chọn đúng nhà đầu tư thông qua đấu thầu cạnh tranh, cấp phép minh bạch, có tiêu chí giám sát, nâng cao trách nhiệm giám sát của xã hội. Các hợp đồng, điều khoản giao cho tư nhân làm dịch vụ công phải hết sức rõ ràng, minh bạch, chặt chẽ.
Đặc biệt, cần lựa chọn dịch vụ mang tính chất thiết yếu, quan trọng dựa trên nhu cầu bảo vệ an ninh, các quyền tối thượng của con người để giao cho tư nhân làm, phải xét cả việc dịch vụ đó có bền vững hay không. Một trong những yếu tố quan trọng để có thể thành công trong xã hội hóa các hoạt động dịch vụ công là kết hợp một cách hiệu quả những nhân tố tích cực của cơ chế thị trường với các chính sách quản lý điều tiết của nhà nước ở mức độ phù hợp. Trong trường hợp này, chính sách điều tiết của Nhà nước, ngoài mục tiêu duy trì trật tự kinh doanh như những hoạt động kinh doanh thông thường, còn có mục tiêu đảm bảo tính chất phục vụ tốt nhân dân của dịch vụ công, đảm bảo tính nghiêm minh của hoạt động công quyền. Vai trò của Nhà nước với các dịch vụ công thay vì là người chèo đò thì thành người lái đò, Nhà nước phải đặt ra quy định, tiêu chuẩn, tổ chức thực thi, giám sát thực thi các quy định, tiêu chuẩn này, giải quyết kịp thời đúng đắn hiệu quả các tranh chấp, cũng như các phản ứng từ các thành phần xã hội ý kiến của người dân như với các rối ren, phản ứng đúng có, sai có như tại một số trạm thu phí cầu đường BOT gần đây.
Nhà nước phải đại diện cho người dân, cho nền kinh tế, cho lợi ích chung để thúc đẩy, giám sát và quản lý các nhà cung cấp dịch vụ công. Theo đó, nhiệm vụ của các bộ ngành, địa phương tới đây không phải là tự mình làm tất cả các dịch vụ công mà phải tập trung vào việc xây dựng thể chế để có thể vận hành hiệu quả sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế làm các dịch vụ công.
Ý kiến của một số chuyên gia tư vấn nước ngoài về việc tư nhân tham gia dịch vụ công cũng đáng để ta tham khảo: Đây là sự thu xếp thỏa thuận giữa một cơ quan nhà nước với tư nhân trên cơ sở hợp đồng, giao kết, hoặc cấp phép, qua đó nhà nước ủy quyền cho tư nhân cung cấp một hoặc một số dịch vụ mà thông thường cơ quan nhà nước đó thực hiện chức năng và quyền hạn của mình theo quy định của pháp luật. Có hai hình thức thực hiện dịch vụ công: Một là cơ quan nhà nước ký hợp đồng trực tiếp với tư nhân và giao cho tư nhân thực hiện một hoặc một số dịch vụ cụ thể dựa trên cơ sở trả phí. Hình thức thứ hai, phổ biến hơn, là cơ quan nhà nước cấp phép cho một hoặc một số công ty tư nhân cùng tham gia cung cấp một dịch vụ hoặc một số dịch vụ cơ quan nhà nước thường cung cấp. Hình thức này nhằm khuyến khích sự cạnh tranh lẫn nhau của các doanh nghiệp tư nhân, nhằm đảm bảo nâng cao chất lượng dịch vụ./.
Trung Vũ