Ngụy biện người rơm (STRAW MAN FALLACY) là gì?
Chiến thuật này tinh vi như sau: CHỌN MỘT PHẦN KHÔNG QUAN TRỌNG/ THƯỜNG LÀ YẾU NHẤT TRONG TOÀN BỘ LẬP LUẬN CỦA ĐỐI PHƯƠNG VÀ TẤN CÔNG PHẦN ĐÓ. Người ngoài cuộc hay thiếu chuyên môn sẽ hiểu lầm phần bị phê phán chính là toàn bộ lập luận của người kia và như vậy dễ có xu hướng đồng thuận với người tấn công. Ví dụ bạn và nhóm nghiên cứu cùng hợp tác viết một cuốn sách khá công phu, khoảng 500 trang, về một đề tài nào đó mà bạn rất tâm huyết, chẳng hạn “Dự án chống ngập trong thành phố HCM.” Đương nhiên một dự án qui mô tầm cỡ này phải liên quan đến rất nhiều mảng nhỏ có liên kết với nhau như:
1-Tình hình định cư/ xây dựng trong thành phố.
2-Khảo sát thiết kế/ cấu trúc địa tầng của thành phố.
3-Đánh giá việc vận hành hệ thống xả/ thoát nước hiện nay.
4-Bảo vệ môi trường sinh thái/ xã hội/ văn hóa.
5-Giáo dục phong cách xử lý chất thải của người dân..
6-Tình hình xử lý chất thải của khu vực công nghiệp/ thương mại/ sản xuất
7-Kinh phí đầu tư và việc kiểm soát nguồn kinh phí vào việc thực hiện dự án.
8-Chọn nhà thầu thi công việc thực hiện dự án.
VÂN….VÂN…có thể chia ra làm hàng trăm hạng mục nhỏ hơn.
Có vẻ như sau nhiều lần khảo sát, điều tra, thảo luận, mọi người có vẻ như đang hướng về việc MỜI MỘT NHÀ THẦU NHẬT BẢN thi công những hạng mục chính của công trình chống ngập.
Một nhóm lợi ích khác trong chính quyền lại đang muốn mời một NHÀ THẦU TRUNG QUỐC với lý do kinh phí chào thầu rất thấp và thời gian thi công rất nhanh (6 tháng) trong khi nhà thầu Nhật Bản chào thầu giá khá cao (gần gấp đôi) và thời gian thực hiện dự án kéo dài gần 2 năm. Nhóm này sẽ thuê chuyên gia tập trung PHÊ PHÁN gói thầu của phía Nhật Bản và chỉ tập trung vào vấn đề kinh phí và thời gian, bỏ qua toàn bộ các yếu tố khác (ví dụ nhà thầu Nhật bảo hành đến 20 năm, trong khi nhà thầu Trung Quốc chỉ bảo hành 10 năm).
Trong những dự án có qui mô lớn và liên quan đến quá nhiều lãnh vực chuyên môn khác nhau, giới lãnh đạo nhà nước rất khó để nhìn được bức tranh tổng thể. Phần lớn họ chỉ tham gia những buổi tranh luận kéo dài cả ngày trời mà cũng chỉ hiểu một cách lờ mờ, đó là chưa kể việc rất có thể họ cũng chẳng quan tâm gì đến hậu quả của việc chọn lựa nhà thầu. Nhóm lợi ích sẽ chọn phê phán những phần không thực sự quan trọng trong toàn bộ kế hoạch, và phớt lờ những phần còn lại. Đương nhiên họ sẽ chọn những phần có những khuyết điểm khá lộ liễu để dễ phê phán:
VD 1: “Tại sao lại phải thuê đầu bếp Nhật nấu ăn trong khi ai cũng làm được việc đó?”
VD 2: “Lại phải tốn thêm tiền thuê phiên dịch viên tiếng Nhật!”
VD 3: “Ý thức người dân rất kém! Không thể dạy cho họ cách xử lý rác đâu!”
VD 4: “Tình hình giao thông đã rất nghiêm trọng rồi. Đưa xe công trình vào khu đó sẽ làm tình hình nghiêm trọng hơn nữa!”
KẾT LUẬN:
1-PHƯƠNG PHÁP ĐỐI PHÓ: nhắc nhở đối phương rằng họ không nghiên cứu đầy đủ quan điểm/ lập trường của bạn. Nhấn mạnh rằng phần họ phê phán chỉ là một phần nhỏ/ không quan trọng trong toàn bộ lập luận của bạn.
2-PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG: Nếu bạn thành thật tin rằng MỘT ĐIỂM CÓ VẺ KHÔNG QUAN TRỌNG trong lập luận của đối phương lại THỰC SỰ QUAN TRỌNG thì đương nhiên bạn có đầy đủ lý do để tập trung vào đó. Nên nhớ các cảnh sát điều tra hình sự hay luật sư giỏi thường tập trung sự chú ý của họ vào những chi tiết có vẻ không quan trọng. Trong bộ phim kinh điển THE TWELVE ANGRY MEN nhân chứng một vụ sát nhân khi đang kể lại câu chuyện nhìn thấy vụ án diễn ra vào ban đêm, luật sư bào chữa chợt hỏi: “Bà có đeo kiếng lúc nhìn thấy hung thủ giết người không?” Câu hỏi nghe có vẻ lạc đề vì người hỏi đang hỏi một câu chẳng mấy liên quan đến vụ án (ông chỉ nhận xét là người phụ nữ đó có vết bầm nhẹ trên sống mũi, dấu hiệu của người đeo kiếng lão, nhưng bà này ra tòa không đeo vì sợ…mất đẹp, nên không ai biết rằng bà ta bị cận thị). Hóa ra đó là một câu hỏi hết sức quan trọng vì nếu nhân chứng cận thị, khi thức giấc nửa đêm, nhìn thấy hung thủ gây án, thì không thể mở đèn lấy kiếng đeo vào để nhìn cho rõ được, vì sự cố diễn ra quá nhanh. Do đó rất có thể bà ta đã không thể nhìn hung thủ thật rõ ràng được.
3-BÀI HỌC CẢNH GIÁC: Một lập luận thường có cấu trúc tổng quát như sau: Phần A: trình bày lập luận, quan điểm về một vấn đề nào đó. Phần B: dẫn chứng tài liệu, dữ liệu, số liệu, những ví dụ so sánh, có liên quan để hỗ trợ cho lập luận/ quan điểm của mình. Phần C: phê phán những lập luận/ quan điểm đối nghịch (phần này có thể bỏ qua cũng không sao, nhưng nếu bạn dự kiến sẽ có những lập luận phản đối thì phê phán trước vẫn hay hơn, mọi người sẽ nghĩ rằng bạn đã suy nghĩ thấu đáo về mọi phương diện của vấn đề). Cả 3 phần nói trên cần phải được chuẩn bị hết sức chu đáo, tránh trường hợp gặp phải chiến lược “người rơm” nói trên.
Source: TS. Dương Ngọc Dũng